Rozwój sieci tramwajowej

Pierwsza linia tramwajowa pojawia sie we Wrocławiu 10 lipca 1877 roku. Jest to jeszcze jednotorowy (z mijankami) tramwaj konny, a kursuje na trasie od skrzyżowania Krasińskiego i Traugutta do ZOO (przez Szczytnicką). W kolejnych latach do 1890 roku BSEG wydłuża tą pierwszą linię do Placu Strzegomskiego (przez północną pierzeję Rynku i Św. Mikołaja) i Szczytnik (przez Parkową) oraz wbudowuje kolejne trasy - z Borku do Placu Powstańców Wielkopolskich, z Rynku (południową pierzeją) do Nowej Zewnętrznej Bramy Oławskiej (czyli skrzyżowania Traugutta i Kościuszki), z Rynku do Dworca Głównego, do Placu Staszica oraz linię okólną. Wszystkie te linie były początkowo jednotorowe z mijankami, drugie tory były dobudowywane stopniowo w miarę potrzeb.

Lata 1891-1911 to powstanie drugiego przewoźnika - ESB - budującego sieć tramwajów elektrycznych obejmującą trasy z Grabiszyna przez Plac Solny, Piasek i Grunwaldzką do Szczytnik i z Rynku (pierzeja zachodnia) na Rakowiec przez Kościuszki i Plac Wróblewskiego. Później dobudowane zostały dodatkowe odcinki torowisk co pozwoliło na wydłużenie linii z Rakowca przez Piasek na Jedności Narodowej i wprowadzenie linii łączącej Wilczy Kąt z Pułaskiego (przez Kościuszki). Przełożono też torowisko z Grunwaldzkiej na Sienkiewicza. Przymuszone konkurencją tramwajów elektrycznych BSEG zelektryfikowało w 1901 roku swoje trasy, a następnie wybudowało nowe - od Dworca Głównego do Bramy Strzelińskiej (róg Hubskiej i Kamiennej), od Placu Staszica do Cmentarza Osobowickiego. Na początku wieku pojawia się trzeci przewoźnik - SSB - budujący linię od Placu Pierwszego Maja przez Zielińskiego i Zaporoską oraz Sanocką do zajezdni przy Kamiennej. W kolejnych latash SSB prowadzą bardzo intensywną rozbudowę swoich tras dobudowując m. in. torowiska na Ślężnej, do Osobowic, od Muzealnej przez Teatralną i Wierzbową, na Gajowickiej, Dyrekcyjnej, Purkyniego, od Placu Staszica przez Słowiańską, Nowowiejską, Piastowską i Plac Grunwaldzki do Kujawskiej (odcinkami) i na Zachodniej. Razem z odcinkami wybudowanymi do 1890 roku daje to pokaźną sieć tramwajową (patrz rysunek).

W roku 1911 SSB przejmuje majątek BSEG i jako największy przewoźnik w mieście dokonuje dalszych rozbudów sieci tramwajowej. Są to jednakże raczej wydłużenia istniejących linii niż budowy tras biegnących w nowych kierunkach. Buduje się wtedy tory na ulicach Wróblewskiego, Mickiewicza (etapami), Gajowickiej (od Kruczej do Hallera), Pięknej. Zostaje wtedy także wybudowane praktycznie niewykorzystane torowisko na Hubskiej. W 1924 roku SSB przejmuje majątek ESB i staje się jedynym przewoźnikiem w mieście. Buduje kolejne torowiska w ulicach kamiennej i Borowskiej, ciąg dalszy torowiska na Mickiewicza, Legnickiej i Lotniczej (do Pilczyc), Placu Grunwaldzkim (od Piastowskiej do Mostu Szczytnickiego), reorganizuje ruch w centrum miasta (odcinek od Skargi do Piasku), wprowadza ruch jednokierunkowy na Oławskiej, Wita Stwosza, Św. Mikołaja, Ruskiej. Kolejne budowane torowiska prowadzą na Zalesie (Różyckiego), Sępolno (ciąg dalszy Mickiewicza), Most Trzebnicki (Trzebnicka), Biskupin (Olszewskiego), Tarnogaj (Tarnogajska), Pl. Kromera (Jedności Narodowej). Buduje się też wtedy pętlę na Tęczowej i Most Pomorski.

Od 1931 roku do końca wojny prowadzone są tylko niewielkie rozbudowy torowisk - na Rakowieckiej, Paderewskiego, Hallera do Grabiszynku, kolejny odcinek Ślężnej, Małachowskiego, Toruńskiej.

W latach niemieckiego panowania we Wrocławiu powstała dobrze rozbudowana i spójna sieć tramwajowa, stanowiąca zasadnicze zręby obecnego układu sieci tramwajowej. Niektóre fragmenty torowisk w ramach porządkowania ruchu były likwidowane jeszcze przed wojną - stało się tak z torowiskami na ulicach Świebodzkiej i Nabycińskiej (fragment trasy linii okólnej BSEG), Kościuszki, Grunwaldzkiej (przełożone na Sienkiewicza), Matejki (na Wyszyńskiego), Wierzbowej (na Skargi), Zaporoskiej, Hubskiej (nie wykorzystany). Podobny los spotkał linie na Parkowej i Trzebnickiej (przełożoną na Chrobrego) zlikwidowane przed elektryfikacją.

W czasie II Wojny Światowej Wrocławska sieć tramwajowa uległa znacznym zniszczeniom. Części torowisk w ogóle nie odbudowano - taki los spotkał między innymi trasy na Zielińskiego i Gajowickiej, Lwowskiej i Sieradzkiej, Prusa, Na Grobli i Rakowieckiej, Zachodniej, Placu Strzeleckim, Purkyniego i Kotlarskiej. Wiele innych torowisk musiało długo czekać na odbudowę (przykładowo - północny odcinek Wyszyńskiego - 1991, Dyrekcyjna i Mickiewicza (do Paderewskiego) - 1969, Kościuszki - 1967, Bema - 1961, Szczytnicka - 1959, Sienkiewicza i Piasek - 1957).

Rozbudowa sieci prowadzona w latach powojennych koncentruje się głównie na przedłużaniu linii (do 1959 roku wybudowano linie na Leśnicę, Księże Małe, Oporów, Klecinę, Czerską - później zlikwidowane; do 1979 roku - przebudowano torowisko do Kowal, wybudowano końcówkę Hallera do Grabiszyńskiej; po 1980 roku linię na Poświętne i tamże prowadzącą Bałtycką), reorganizacji ruchu w centrum (Widok i część Szewskiej oraz później zlikwidowane torowisko na Zamkowej do 1959 roku; Kazimierza Wielkiego, Nowy Świat, zachodni odcinek Piłsudskiego i Drobnera do 1979 roku oraz po 1980 roku Plac Społeczny). Wiązała się z tym likwidacja szeregu torowisk w centrum miasta (m. in. wszystkie torowiska wokół Rynku, Krasińskiego). Oprócz tego w 1948 roku wybudowano nową trasę wiodącą w okolice Pafawagu ulicą Strzegomską (przełożoną później na Robotniczą). Większość powojennych torowisk jest czynna do dzisiaj, zlikwidowane zostały tylko torowiska na Zamkowej (zastąpiło ono tory na Szajnochy, a samo zostało zlikwidowane wraz z resztą torowisk wokół Rynku), Strzegomskiej (jak już napisałem przełożone na Robotniczą) i Czerskiej (ostatecznie tory z Ślężnej zostały przedłużone do obecnej pętli na obrzeżu Parku Południowego).

Poniższa mapka przedstawia podział torowisk tramwajów według okresu ich istnienia (uwzględniono podział na czasy niemieckie i polskie).

Poniższa mapka przedstawia podział torowisk tramwajów według roku ich pierwszego wbudowania.